ભારતીય રાજકારણના સૌથી કાળા પ્રકરણોમાંનો એક બોફોર્સ તોપ કૌભાંડ આજે પણ ઉકેલાયો નથી. આ મામલો 1987માં પ્રકાશમાં આવ્યો હતો, જ્યારે સ્વીડિશ રેડિયોએ દાવો કર્યો હતો કે સ્વીડિશ કંપની બોફોર્સે ભારતને 155 મીમી હોવિત્ઝર બંદૂકો વેચવા માટે ભારતીય રાજકારણીઓ અને અધિકારીઓને 64 કરોડ રૂપિયાની લાંચ આપી હતી. આ કૌભાંડનો પર્દાફાશ કરનાર પત્રકાર ચિત્રા સુબ્રમણ્યમે તેમના પુસ્તક બોફોર્સગેટમાં એક સનસનાટીભર્યો ખુલાસો કર્યો છે કે 1987 થી સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડ પાસેથી મળેલા દસ્તાવેજો - જેમાં લાંચ લેનારાઓના નામ, કમિશનની ટકાવારી, બેંક ખાતાની વિગતો અને અન્ય મહત્વપૂર્ણ પુરાવાઓનો સમાવેશ થાય છે - જે સીબીઆઈના કબજામાં છે પરંતુ 28 વર્ષ પછી પણ આ દસ્તાવેજો બોક્સમાં બંધ છે અને કોઈ નક્કર તપાસ આગળ વધી નથી.

વરિષ્ઠ પત્રકાર તવલીન સિંહ તેમના એક લેખમાં આ કૌભાંડને દિલ્હીના રાજકારણના ‘કાળા અંડરવર્લ્ડ’ ની વાર્તા તરીકે વર્ણવે છે, જ્યાં ભ્રષ્ટ રાજકારણીઓ, ગુનેગારો અને તેમના સાથી અધિકારીઓ ખીલે છે. તેમનું કહેવું છે કે આ કૌભાંડના કેન્દ્રમાં ઇટાલિયન બ્રોકર ઓટ્ટાવિયો ક્વાટ્રોચીનું નામ વારંવાર આવે છે, જે રાજીવ ગાંધી અને સોનિયા ગાંધીના નજીકના મિત્ર હતા. તવલીન લખે છે કે ક્વાટ્રોચી ઇન્દિરા ગાંધીના શાસનકાળથી જ પ્રચલિત હતા - તેમની પાસે સ્નેમપ્રોજેટ્ટી માટે કોન્ટ્રાક્ટ મેળવવાની અસાધારણ ક્ષમતા હતી. રાજીવ વડાપ્રધાન બનતાની સાથે જ તેમની પહોંચ વધી ગઈ. જુલાઈ 1999માં, એ સ્પષ્ટ થયું કે બોફોર્સ લાંચ ક્વાટ્રોચી અને તેની પત્ની મારિયાના બે ગુપ્ત બેંક ખાતાઓમાં ચૂકવવામાં આવી હતી. એ પછી તે ભારતથી ભાગી ગયો અને ક્યારેય પાછો ફર્યો નહીં.

ચિત્રા સુબ્રમણ્યમનો દાવો છે કે સીબીઆઈ પાસે આ કેસ ઉકેલી શકે તેવા બધા દસ્તાવેજો છે. છતાં ન તો કોંગ્રેસ સરકાર કે ન તો ભાજપ સરકારએ તેને ખોલવાની હિંમત દાખવી. તવલીન સિંહ કહે છે કે મનમોહન સિંહે 2009ની ચૂંટણી પહેલા લંડનમાં ક્વાટ્રોચીના ફ્રીઝ થયેલા બેંક ખાતાને સક્રિય કરાવ્યું હતું. એ જ રીતે, અટલ બિહારી વાજપેયીના સમયમાં પણ વચનો આપવામાં આવ્યા હતા પરંતુ કોઈ કાર્યવાહી કરવામાં આવી ન હતી. ભ્રષ્ટાચાર ખતમ કરવાના વચન સાથે સત્તામાં આવેલા નરેન્દ્ર મોદીની સરકારે પણ આ બાબતમાં કોઈ રસ દાખવ્યો નહીં. ચિત્રાના શબ્દોમાં કહીએ તો સીબીઆઈ પાસે 1997 થી પુરાવા છે પણ તે બોક્સમાં બંધ છે. ત્યારે પ્રશ્ન એ ઊભો થાય છે કે શું રાજકારણીઓ અને અધિકારીઓ વચ્ચે ભ્રષ્ટાચાર અંગે જ કોઈ ગુપ્ત કરાર છે કે શું?

તવલીન સિંહનું અનુમાન છે કે કદાચ મોદી સરકાર તેના સાથી પક્ષો અથવા પ્રાદેશિક નેતાઓના ભ્રષ્ટાચારને પણ અવગણી રહી છે, જેના કારણે બોફોર્સ જેવા મોટા કેસ દબાઈ ગયા છે. 28 વર્ષથી બોક્સમાં બંધ આ દસ્તાવેજો ભારતીય લોકશાહી પર પ્રશ્નાર્થ ચિહ્ન છે - શું ભ્રષ્ટાચાર સામેની લડાઈ માત્ર એક ઢોંગ છે? કે પછી સત્તામાં આવનાર દરેક પક્ષ આ ‘કાળા અંડરવર્લ્ડ’નો ભાગ બની જાય છે? બોફોર્સ કૌભાંડ હજુ પણ જવાબોની માંગ કરે છે પરંતુ કોઈમાં જવાબ આપવાની ઇચ્છાશક્તિ હોય તેવું લાગતું નથી.