ખાદ્ય ચીજવસ્તુઓના ભાવમાં અચાનક વધારો થવાનું મુખ્ય કારણ સંગ્રહખોરી પણ માનવામાં આવે છે. વર્ષ ૨૦૧૧માં બજારમાં ઘઉંના જથ્થાબંધ ભાવ અને બજારમાં વેચાતા લોટના છૂટક ભાવ વચ્ચે માત્ર ૫ રૂપિયાનો તફાવત હતો, જે વર્ષ ૨૦૨૪ સુધીમાં વધીને ૨૦ રૂપિયા થઈ ગયો છે.

છેલ્લા કેટલાક વર્ષો દરમિયાન, અનાજ, શાકભાજી, કઠોળ વગેરે જેવી કેટલીક ખાદ્ય ચીજોના ભાવમાં ઝડપથી વધારો થયો છે. કેટલીક વસ્તુઓના કિસ્સામાં એવું જોવા મળ્યું છે કે જથ્થાબંધ અને છૂટક ભાવ વચ્ચેના મોટા તફાવતને કારણે લોકોના ખિસ્સા પર બોજ વધી રહ્યો છે. જો આપણે બજાર અને જથ્થાબંધ ભાવો વચ્ચેનો તફાવત સમજીએ, તો છેલ્લા 14 વર્ષ દરમિયાન ઘઉં અને લોટના ભાવમાં સૌથી વધુ તફાવત જોવા મળ્યો છે.

રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયાએ તેના ફેબ્રુઆરીના અહેવાલમાં સપ્લાય ચેઈન ડાયનેમિક્સ પર આધારિત એક અભ્યાસનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો જેમાં દર્શાવવામાં આવ્યું હતું કે ઘઉંના ભાવ અને બજારમાં વેચાતા લોટના છૂટક ભાવ વચ્ચેનો તફાવત 2011માં માત્ર 5 રૂપિયા હતો, જે 2024 સુધીમાં વધીને 20 રૂપિયા થઈ ગયો છે. બીજી તરફ, ખાદ્ય ચીજવસ્તુઓના ભાવમાં અચાનક વધારો થવાનું મુખ્ય કારણ સંગ્રહખોરી પણ માનવામાં આવે છે.

કેટલીક ખાદ્ય ચીજોના કિસ્સામાં આ અંતર વધી રહ્યું છે. આ અભ્યાસ દર્શાવે છે કે સમય જતાં ચીજવસ્તુઓના ભાવ વધી રહ્યા છે, પરંતુ તે દરમિયાન કેટલીક ખાદ્ય ચીજવસ્તુઓના કિસ્સામાં જથ્થાબંધ અને છૂટક ભાવ વચ્ચેનો તફાવત પણ ઝડપથી વધી રહ્યો છે. આ તફાવત ક્યારેક કિંમતોમાં વધારો પણ કરે છે, જે સામાન્ય ગ્રાહકના ખિસ્સા પર ભારે બોજ નાખે છે.આ અભ્યાસ ખેડૂતો, વેપારીઓ અને છૂટક વેપારીઓને આવરી લેતા અખિલ ભારતીય સર્વેક્ષણના આધારે મુખ્ય રવિ પાક માટે છૂટક ખાદ્ય ભાવ રચનાની ગતિશીલતાની તપાસ કરે છે.

ખેડૂતો અને ગ્રાહકોને આનો ફાયદો મળશે

વિશ્લેષણ દર્શાવે છે કે નીતિગત હસ્તક્ષેપો ખેડૂતો અને ગ્રાહકોને લાભ આપી શકે છે. જેમ કે બજાર સંબંધિત માળખાગત સુવિધાઓમાં સુધારો કરવો અને કોલ્ડ સ્ટોરેજ ક્ષમતાનો વિસ્તાર કરવો. વધુમાં, પુરવઠા શૃંખલામાં બિનકાર્યક્ષમતા દૂર કરવાથી લણણી પછીના નુકસાનમાં ઘટાડો થઈ શકે છે.આનાથી ખેડૂતોને તેમના ઉત્પાદનનો યોગ્ય ભાવ મળશે અને સાથે જ જરૂર પડ્યે ફુગાવાને નિયંત્રિત કરવામાં પણ મદદ મળશે, કારણ કે અભ્યાસો દર્શાવે છે કે કેટલીક ચીજવસ્તુઓના ભાવ ફક્ત પર્યાપ્ત સંગ્રહ સુવિધાઓના અભાવે વધી રહ્યા છે.

પાક વર્ષ જથ્થાબંધ ભાવ છૂટક ભાવ

અભ્યાસમાં, છૂટક વેપારીઓ માનતા હતા કે પુરવઠામાં વિક્ષેપ, એટલે કે સંગ્રહખોરી, ભાવમાં અચાનક વધારા માટે જવાબદાર છે. અભ્યાસમાં, છૂટક વેપારીઓને ઘણા પ્રકારના પ્રશ્નો પૂછવામાં આવ્યા હતા, જેમાં એવું માનવામાં આવ્યું હતું કે ભાવ વધારા પાછળ હવામાન સંબંધિત કારણો બીજું સૌથી મહત્વપૂર્ણ કારણ છે. જો દેશમાં સંગ્રહ અને પુરવઠા ક્ષમતામાં સુધારો થાય તો કિંમતોને ઘણી હદ સુધી નિયંત્રિત કરી શકાય છે.

મોંઘવારીમાં અચાનક વધારો થવાના મુખ્ય કારણો

જથ્થાબંધ અને છૂટક ભાવ શું છે?

જથ્થાબંધ ભાવ: આ બજાર અથવા ખેડૂત પાસેથી સીધી ખરીદેલી ચીજવસ્તુઓ માટે નક્કી કરાયેલ ભાવ છે. એક રીતે, છૂટક વેપારી જે કિંમતે માલ ખરીદે છે તેને જથ્થાબંધ ભાવ કહેવામાં આવે છે.

છૂટક કિંમત: તે બજાર કિંમત છે જેના પર વેપારી સામાન્ય માણસને માલ વેચે છે. આમાં જથ્થાબંધ વેપારી પોતાનું કમિશન, પરિવહન ખર્ચ, સંગ્રહ ખર્ચ અને અન્ય ખર્ચ ઉમેરે છે. ક્યારેક છૂટક કિંમત પણ વધે છે કારણ કે ખેડૂત અને ગ્રાહક વચ્ચે કામ કરતા વેપારીઓ દ્વારા ખાદ્ય પદાર્થોનો સંગ્રહ કરવામાં આવે છે, જેને સંગ્રહખોરી પણ કહેવામાં આવે છે