જોકે ભારતમાં વસ્તી ગણતરી દર 10 વર્ષે કરવામાં આવે છે, પરંતુ કોરોના રોગચાળાને કારણે વસ્તી ગણતરી મુલતવી રાખવામાં આવી રહી હતી પરંતુ હવે સૂચના જારી થયા પછી, સ્પષ્ટ થઈ ગયું છે કે વસ્તી ગણતરીનું કાર્ય ટૂંક સમયમાં શરૂ થશે. આગામી વસ્તી ગણતરી 2035 માં હાથ ધરવામાં આવશે.

આ વખતે વસ્તી ગણતરી પ્રક્રિયા બે તબક્કામાં હાથ ધરવામાં આવશે, જેનો પહેલો તબક્કો 1 ઓક્ટોબર, 2026 સુધીમાં પૂર્ણ થશે, જ્યારે બીજો અને અંતિમ તબક્કો 1 માર્ચ, 2027 સુધીમાં પૂર્ણ થશે અને 1 માર્ચ, 2027 ને રેફરન્સ ડેટ તરીકે ગણવામાં આવશે, એટલે કે, તે સમયે દેશની વસ્તી અને સામાજિક સ્થિતિનો આંકડો ગમે તે હોય, તે રેકોર્ડમાં નોંધવામાં આવશે અને પછી આ આંકડા જાહેર કરવામાં આવશે, જે તમે પણ જાણી શકશો. જમ્મુ અને કાશ્મીર, લદ્દાખ અને ઉત્તરાખંડ જેવા પર્વતીય રાજ્યોમાં, વસ્તી ગણતરી પ્રક્રિયા અન્ય રાજ્યો કરતા પહેલા ઓક્ટોબર 2026 સુધીમાં પૂર્ણ કરવામાં આવશે. તેનું કારણ અહીંનું હવામાન અને ઠંડી છે, આ રાજ્યો માટે 1 ઓક્ટોબર, 2026 ને સંદર્ભ તારીખ તરીકે ગણવામાં આવશે.

સમગ્ર વસ્તી ગણતરી પ્રક્રિયા 1 માર્ચ, 2027 સુધીમાં પૂર્ણ કરવામાં આવશે, એટલે કે, સમગ્ર પ્રક્રિયા લગભગ 21 મહિનામાં પૂર્ણ કરવામાં આવશે. આ પછી, વસ્તી ગણતરીનો પ્રાથમિક ડેટા માર્ચ 2027 માં જાહેર કરવામાં આવશે, જ્યારે વિગતવાર ડેટા જાહેર કરવામાં ડિસેમ્બર 2027 સુધીનો સમય લાગશે.

આ પછી લોકસભા અને વિધાનસભા બેઠકોનું ક્રમિક સીમાંકન 2028 સુધીમાં શરૂ થશે, જે દરમિયાન મહિલાઓ માટે 33 ટકા અનામત પણ લાગુ કરી શકાય છે. એટલે કે, 2029ની લોકસભા ચૂંટણી પહેલા મહિલાઓ માટે અનામતનું ચિત્ર સ્પષ્ટ થઈ શકે છે.આ વસ્તી ગણતરીમાં જાતિ અને સમુદાયને લગતા પ્રશ્નો પણ શામેલ કરી શકાય છે. આ વસ્તી ગણતરીમાં લગભગ 34 લાખ કર્મચારીઓ ભાગ લેશે, જેમને તાલીમ આપવામાં આવશે.

ડિજિટલ ગણતરી માટે સોફ્ટવેરમાં જાતિ, પેટાજાતિ અને ઓબીસી માટે નવા કોલમ અને મેનુનો સમાવેશ કરવામાં આવશે.આવાસ વસ્તી ગણતરીની પ્રક્રિયા દરમિયાન, ઘરોની યાદી તૈયાર કરવામાં આવે છે અને રહેણાંક સ્થિતિ, સુવિધાઓ અને મિલકત સંબંધિત માહિતી એકત્રિત કરવામાં આવે છે. આ પ્રક્રિયામાં, સુપરવાઇઝર ઘરે ઘરે જઈને પ્રશ્નો પૂછે છે. આ વસ્તી ગણતરીમાં 30 પ્રશ્નો પૂછી શકાય છે, જેમાં નામ, ઉંમર, લિંગ, જન્મ તારીખ, વૈવાહિક સ્થિતિ, શિક્ષણ, રોજગાર, ધર્મ, જાતિ અને ઉપ-સમુદાય, પરિવારના વડા સાથેના સંબંધ, રહેણાંક સ્થિતિ અને સ્થળાંતર સંબંધિત પ્રશ્નોનો સમાવેશ થશે.