દેશના કુલ ઘરેલુ ઉત્પાદન (જીડીપી) માં લગભગ 16 ટકા ફાળો આપતા અને 46 ટકાથી વધુ વસ્તીને ટેકો આપતા કૃષિ ક્ષેત્રે છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં, ખાસ કરીને કોવિડ પછીના તબક્કામાં સ્થિરતા દર્શાવી છે. મહામારી વર્ષ ૨૦૨૦-૨૧ થી શરૂ કરીને, છેલ્લા પાંચ વર્ષમાં કૃષિ ક્ષેત્રનો વાર્ષિક વિકાસ (૨૦૨૩-૨૪માં ૨.૭ ટકા સિવાય) સતત ૪ ટકાથી ઉપર રહ્યો છે. આ વર્ષે પણ, ભારતમાં ચાર મહિના લાંબા ચોમાસાની ઋતુ દરમિયાન સામાન્ય કરતાં વધુ વરસાદ પડવાની આગાહી સાથે વિકાસ અંદાજમાં વધારો થવાની ધારણા છે. ભારતીય હવામાન વિભાગે જાહેર કરેલી આગાહીમાં જણાવ્યું હતું કે ચોમાસાની ઋતુમાં લાંબા ગાળાના સરેરાશ વરસાદના ૧૦૫ ટકા વરસાદ પડવાની શક્યતા છે. ભારતમાં સામાન્ય કરતાં વધુ વરસાદનું આ સતત બીજું વર્ષ હશે અને 2019 પછી છેલ્લા સાત વર્ષમાં પાંચમી વખત હશે જ્યારે દેશમાં આ સિઝનમાં 100 ટકા કે તેથી વધુ વરસાદ પડશે.

સામાન્ય કરતાં સારા ચોમાસાથી ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં વપરાશની માંગમાં વધારો થવાની અપેક્ષા છે. નીચા ફુગાવા અને કાચા તેલના ભાવમાં નરમાઈ સાથે, આ વૃદ્ધિને વેગ આપતું હોય તેવું લાગે છે. નાણા મંત્રાલયની તાજેતરની આર્થિક સમીક્ષા અનુસાર, કૃષિ ઉત્પાદન અંદાજો પણ ખાદ્ય ફુગાવા માટે સકારાત્મક સંભાવના દર્શાવે છે. બીજા આગોતરા અંદાજ મુજબ, ખરીફ અને રવિ અનાજના ઉત્પાદનમાં અનુક્રમે 6.8 ટકા અને 2.8 ટકાનો વધારો થવાની ધારણા છે. અનાજમાં, ખરીફ ચોખાનું ઉત્પાદન 6.6 ટકા વધવાનો અંદાજ છે, જ્યારે ઘઉંનું ઉત્પાદન 1,154.3 લાખ ટન સુધી પહોંચવાની ધારણા છે.

ગ્રામીણ રોજગાર ગેરંટી યોજના - મહાત્મા ગાંધી રાષ્ટ્રીય ગ્રામીણ રોજગાર ગેરંટી યોજના (MGNREGS) હેઠળ કામની માંગ રાષ્ટ્રીય સ્તરે કોવિડ પહેલાના સ્તરોથી ઉપર રહી છે, જ્યારે કોવિડ-19 રોગચાળા દરમિયાન 2020-21 માં તેની ટોચથી સતત ઘટાડો થયો છે. કોવિડ પહેલાના સ્તરની તુલનામાં, માંગ હજુ પણ નોંધપાત્ર રીતે વધારે છે, 2019-20 ની તુલનામાં 2024-25 માં 85 લાખ વધુ પરિવારોએ ગ્રામીણ રોજગાર યોજનાનો લાભ લીધો છે.

વૈશ્વિક ટેરિફ યુદ્ધને કારણે અનિશ્ચિતતાઓ અને વિક્ષેપો વચ્ચે, ભારતની વૃદ્ધિની સંભાવનાઓ જોખમમાં છે. ભારત માટે મૂડી ખર્ચ અને ખાનગી ક્ષેત્રના રોકાણના ભાવિ માર્ગ અંગે ચિંતા વ્યક્ત કરવામાં આવી છે, કારણ કે ધીમી પડી રહેલી વૈશ્વિક અર્થવ્યવસ્થાની અસર વહેલા કે મોડા સ્થાનિક કિનારા સુધી પહોંચશે. પરંતુ, શંકાના વાદળોમાં એક આશા છે - ચોમાસા માટે સારી આગાહી, જે કૃષિ માટે સારી આગાહી છે.

છેલ્લા પાંચ વર્ષમાં કૃષિ ક્ષેત્રનો વાર્ષિક વિકાસ રૂ. 14,000 કરોડ

દેશના કુલ ઘરેલુ ઉત્પાદનમાં લગભગ 16 ટકા ફાળો આપતી અને 46 ટકાથી વધુ વસ્તીને ટેકો આપતી કૃષિ ક્ષેત્રે છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં, ખાસ કરીને કોવિડ પછીના તબક્કામાં સ્થિતિસ્થાપકતા દર્શાવી છે. રોગચાળાના વર્ષ 2020-21 થી શરૂ કરીને, છેલ્લા પાંચ વર્ષમાં કૃષિ ક્ષેત્રનો વાર્ષિક વિકાસ દર 14,000 કરોડ રૂપિયા હોવાનો અંદાજ છે.આરબીઆઈના મતે, પુરવઠા બાજુએ, કૃષિ ક્ષેત્રની સંભાવનાઓ ઉજ્જવળ દેખાય છે, ત્યારે ઔદ્યોગિક પ્રવૃત્તિમાં સુધારો થઈ રહ્યો છે, અને સેવા ક્ષેત્ર સ્થિતિસ્થાપક રહેવાની અપેક્ષા છે. ગ્રામીણ વિસ્તારોમાંથી સતત માંગ, શહેરી વપરાશમાં અપેક્ષિત પુનરુત્થાન, સરકારી મૂડી ખર્ચમાં વધારો, ઉચ્ચ ક્ષમતા ઉપયોગ અને કોર્પોરેટ્સ અને બેંકોની સ્વસ્થ બેલેન્સ શીટ દ્વારા સમર્થિત સ્થિર મૂડી નિર્માણમાં અપેક્ષિત સુધારો વૃદ્ધિને ટેકો આપશે તેવી અપેક્ષા છે.

જીડીપી વૃદ્ધિ 6.5 ટકા રહેવાનો અંદાજ

વૈશ્વિક વેપાર વિક્ષેપોથી ઉદ્ભવતા અવરોધો ભારત માટે નકારાત્મક જોખમો ઉભા કરે છે, એમ રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયાએ 9 એપ્રિલના રોજ તેની નવીનતમ નાણાકીય નીતિ સમીક્ષામાં નોંધ્યું હતું. આરબીઆઈ અનુસાર, 2025-26 માટે વાસ્તવિક જીડીપી વૃદ્ધિ 6.5 ટકા રહેવાનો અંદાજ છે, જે અગાઉના 6.7 ટકાના અંદાજ કરતા ઓછો છે, જેમાં પ્રથમ ક્વાર્ટરમાં 6.5 ટકા, બીજા ક્વાર્ટરમાં 6.7 ટકા, ત્રીજા ક્વાર્ટરમાં 6.6 ટકા અને ચોથા ક્વાર્ટરમાં 6.3 ટકા વૃદ્ધિનો અંદાજ છે.

ગ્રામીણ માંગમાં સુધારાના સંકેતો

આઈડીએફસી ફર્સ્ટ બેંકના મુખ્ય અર્થશાસ્ત્રી ગૌરા સેન ગુપ્તાએ જણાવ્યું હતું કે ગ્રામીણ માંગમાં સુધારાના કેટલાક સંકેતો છે, જેમાં એફએમસીજી વેચાણમાં વધારો, ખાતર અને ટ્રેક્ટરના વેચાણમાં વધારો થયો છે. દરમિયાન, શહેરી માંગ ગ્રામીણ માંગ કરતાં વધુ ધીમી રહે છે. શહેરી માંગમાં મંદી પેસેન્જર વાહનોના વેચાણ અને ઇલેક્ટ્રોનિક ચુકવણીના ડેટા દ્વારા સૂચવવામાં આવે છે.

વૈશ્વિક વિકાસ ધીમો પડશે તો પણ કૃષિ ઉત્પાદન વેગ આપશે

અર્થશાસ્ત્રીઓ દ્વારા કરવામાં આવેલી મોટાભાગની આગાહીઓએ ચાલુ નાણાકીય વર્ષ 2025-26 માટે ભારતના વિકાસ દરના અંદાજોમાં ઓછામાં ઓછા 20 બેસિસ પોઇન્ટનો ઘટાડો કર્યો છે. જોકે, ગ્રામીણ માંગમાં સંભવિત વધારો, ખાદ્ય ફુગાવામાં ઘટાડો અને ક્રૂડ ઓઇલના ભાવમાં ઘટાડો એ સકારાત્મક પરિબળો તરીકે પ્રકાશિત કરવામાં આવ્યા છે. કેરએજ રેટિંગ્સના મુખ્ય અર્થશાસ્ત્રી રજની સિંહાએ જણાવ્યું હતું કે, ઊંચા ટેરિફની સીધી અસર ઉપરાંત, ગંભીર પરોક્ષ અસર પણ પડશે કારણ કે વૈશ્વિક વિકાસ ધીમો પડશે અને ઉભરતા અર્થતંત્રોમાં મૂડી પ્રવાહ પર પ્રતિકૂળ અસર થશે. ભારતના સ્થાનિક રોકાણકારો પણ ચાલુ વૈશ્વિક વિક્ષેપો વચ્ચે સાવધ રહેશે. તેથી, કોવિડ પછીના ખાનગી ક્ષેત્રના રોકાણનો ક્રમિક વિકાસ આગામી ત્રિમાસિક ગાળામાં ધીમો રહી શકે છે. અમને અપેક્ષા છે કે ભારતનો જીડીપી વૃદ્ધિ એફવાય 26 માં 6.2 ટકાની આસપાસ રહેશે, જે એફવાય25 ના 6.4 ટકાના અંદાજથી મધ્યમ રહેશે. અર્થતંત્ર માટે સહાયક પરિબળો સામાન્ય ચોમાસાની ઋતુ અને સ્વસ્થ કૃષિ ઉત્પાદન હશે.